PASS TEORİSİ VE BİLİŞSEL İŞLEMLER

PASS Teorisi, Rus nöropsikolog ve tıp doktoru Alexander Luria’nın beynin işleyişi üzerine yaptığı çalışmaların sonuçlarını temel alarak Das, Naglieri ve Kirby tarafından günümüz teorik ve uygulamalı psikoloji alanlarının özetlenmesi ile oluşturulmuştur.

Das ve arkadaşları, PASS Teorisi ile bilişsel görüşlere dayalı olarak zekâyı yeniden yorumlamaktadır.  PASS Teorisi, zekâyı bilişsel işlemler olarak yeniden kavramsallaştıran bir görüş ortaya koymaktadır. Bu teoriye göre insanın bilişsel aktiviteleri dört parçadan oluşmaktadır: Birincisi bilişsel kontrolü sağlayan Planlama işlemleri, ikincisi istenilen amaca ulaşmak için işlemlerin kullanımı, kararlılık ve kendini kontrol, belli bir süre içinde odaklanmış seçici bilişsel aktiviteyi sağlayan Dikkat işlemleri, üçüncü ve dördüncüsü ise bilgi üzerinde işlem yapmanın iki formu olan Eş Zamanlı ve Ardıl Bilişsel işlemlerdir oluşturulmuştur.  

Planlama: Planlama, bireyin etkili problem çözme yöntemlerini belirlediği, seçtiği, uyguladığı ve değerlendirdiği zihinsel işlemlerdir. Birey, planlama ile problemleri belirler, bunlar arasından seçimler yapar, çözümler geliştirip-uygular ve sonuçlarını değerlendirir. Bu, karar verme aktivitelerinin en yoğun olduğu ve bireylerin yaptıklarına yönelik farkındalık geliştirdikleri önemli bir aşamadır.

Planlamada iki temel bilişsel işlev ön plana çıkar: “Yaratıcı Düşünme” ve “Stratejik Düşünme.” Yaratıcı düşünme; problemlere farklı yaklaşımlar getirebilme ve orijinal fikirler ortaya koyabilme gücünü ifade eder.

Planlama sadece akademik süreç için değil, sosyal ve davranışsal alan için de gereklidir. Planlamada, ortama uygun davranış sergileme, ileriye yönelik tahminlerde bulunma, dürtülerin emrinde olmadan hareket etme davranışları sergilenir. Kısacası planlama, çocuğumuzun kendi kendini değerlendirebilme becerisi ve farkındalığının geliştirilmesidir. 

Dikkat: Dikkat, bireyin seçici davranarak bazı uyarıcıları dikkate alıp bazılarını almadığı zihinsel süreçtir. Dikkat; belirli bir durum üzerinde düşünmeyi, odaklanmayı ve diğer unsurları görmezden gelmeyi gerektirir. Günümüzde fiziksel ve dijital anlamda birçok uyarıcı vardır. Çocuklarımız bu uyarıcıların içinden işine yarayacaklara veya seçilmiş olanlara odaklanabilme ve bunun dışında kalanlardan etkilenmeme yetkinliği geliştirmelidir.

Eşzamanlılık: Eş Zamanlılık, bir grup halinde verilmiş olan uyarıcıların, birey tarafından birbirleriyle ilişkilendirilmesine dayalı zihinsel işlemlerdir.  Çocukların akademik alanda en çok ihtiyaç duyduğu alanlardan biri eş zamanlılıktır. Sınıf, sözel paylaşımların yapıldığı bir öğrenme ortamıdır. Öğretmenlerin verdikleri sözel bilgiler, arkadaşlarının yaptıkları paylaşımlar, öğrenciler tarafından işlenir ve anlamlandırılır. Eşzamanlılığı iyi olan bir çocuk, öğretmenin sözel olarak verdiği bir bilgiyi zihninde canlandırabilir ve mantıksal çıkarımlarda bulunarak öğrenmeyi kalıcı hale getirebilir.

Ardıllık: Ardıllık, özel bir sıralama ile oluşturulmuş dizinler arasındaki ilişkiyi belirlemeye dayalı zihinsel işlemlerdir.  Ardıllık, yazılı ve sözel dizinlerin hatırlanabilmesi için gerekli bir bilişsel işlemdir.  Ardıllık becerisi yüksek olan bireyler sözel yönergeleri sıralı biçimde algılar ve daha kolay özümserler. Kendilerine verilen yönergeleri adım adım takip edebilirler ve kurallı bilgi ile daha rahat çalışırlar.

Kısaca tanımlanan bu dört bilişsel aktivitenin ölçümlenebilmesi için “Bilişsel Değerlendirme Sistemi-CAS” geliştirilmiştir. CAS uygulama sonuçlarına göre PASS Sistemi kullanılarak çocuklara etkin bir öğrenme süreci sağlamayı amaçlanır. Bu sayede çocukların planlama, dikkat, eş zamanlılık ve ardıllık bilişsel düzeyleri bu alanları desteklemeye yönelik etkinliklerle güçlendirilir. Beynin çok yönlü çalışması desteklenerek, öğrenme performansı arttırılır ve kalıcı öğrenme sağlanır. Dört bilişsel alanı da gelişen çocuklar bir derste öğrendikleri bir yaklaşımı başka derslere ve diğer yaşam deneyimlerine aktarabilir.